Ο Αριστοτέλης δάσκαλος
ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 23 ΜΕΧΡΙ 25 Η ΔΡ. ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΙΛΔΙΡΙΔΗ -ΧΑΤΖΗΤΟΛΙΟΥ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΕΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΟΥ ΕΞΕΔΩΣΕ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟ 2016 ΕΠΕΤΕΙΑΚΟ ΕΤΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ.
Ο Αριστοτέλης μαζί με το διδάσκαλό του, τον Πλάτωνα, αποτελούν τη φωτεινή δυάδα της φιλοσοφίας του αρχαίου κόσμου. Παρόλο που από την εποχή κατά την οποία έζησε (384-323 π.Χ.) παρήλθαν πολλοί αιώνες, η επίδρασή του είναι ακόμη αισθητή πάνω στην νεότερη φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη.
Ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης υπήρξε η ενσάρκωση του ορθού μέτρου, απαλλαγμένος πάσης υπερβολής. Υπήρξε αφοσιωμένος φίλος, άνθρωπος με έμφυτη ευγένεια και τρυφερότητα ψυχής, απαλλαγμένος από κάθε αλαζονεία όπως και φιλάνθρωπος, καθώς υποστήριζε πως «η μόρφωση του μυαλού χωρίς τη μόρφωση της καρδιάς δεν είναι καθόλου μόρφωση». Ο Αλέξανδρος, κατά την παράδοση, διδάχτηκε από τον Αριστοτέλη να θεωρεί απολεσθείσα την ημέρα κατά την οποία δεν του είχε δοθεί η ευκαιρία να ευεργετήσει κάποιον από τους υπηκόους του.
Η προσέγγιση αυτή του Αριστοτέλη προσδιορίζει απόλυτα την ουσία της έννοιας της φιλανθρωπίας. Πίστευε άλλωστε πως «είναι χαρακτηριστικό του μεγαλόψυχου ανθρώπου να μη ζητάει χάρες, αλλά να είναι έτοιμος να κάνει το καλό στους άλλους». Η φιλανθρωπία είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης και εκπολιτισμού και δεν περιμένει ανταπόδοση αλλά ούτε και επηρεάζεται από την αχαριστία που εκδηλώνεται αρκετά συχνά από τον ευεργετούμενο προς τον ευεργέτη. Η φιλαλληλία, ο αλτρουϊσμός, τα έργα ευποιίας είναι εκδηλώσεις συναισθημάτων αγάπης προς τον συνάνθρωπο.
«Φύσις αρχή κινήσεως», «η φύση είναι η αρχή της κίνησης». Η αρμονία ρυθμίζει τον κόσμο βάσει του σκοπού που κάθε ύπαρξη πρέπει να επιτύχει. Η φυσική του Αριστοτέλη συνδέει, ως γνωστόν, την ιδέα της αρμονίας του κόσμου με την ιδέα του τελικού σκοπού της ύπαρξης των όντων. Η ερμηνεία του αυτή εφαρμόστηκε και στο ηθικό επίπεδο με την άποψη ότι ο καθένας, σύμφωνα με τη φύση και τα ταλέντα του, πρέπει να επιδιώξει τους σκοπούς που του ταιριάζουν και έτσι να προσαρμοστεί στο ρόλο που του ανατέθηκε μέσα στην παγκόσμια αρμονία.
Ο ιδεώδης τύπος ανθρώπου κατά τον Αριστοτέλη, ο «φρόνιμος» ή ο «σπουδαίος» λειτουργεί «σαν κανόνας και σαν μέτρο των πραγμάτων», όπως αναφέρει στα Ηθικά Νικομάχεια και σ ’αυτόν ο Αριστοτέλης αποδίδει όλες τις βασικές αρετές, με κυριότερες από αυτές τη σωφροσύνη, την ηρεμία και την ανιδιοτέλεια.
Ρίχνοντας φως στις προθέσεις των Ελλήνων από τα αρχαία ακόμη χρόνια παρατηρούμε ότι η φιλανθρωπία εκδηλώθηκε όχι μόνον θεωρητικά εκ μέρους των φιλοσόφων αλλά και έμπρακτα. Σε όλες σχεδόν τις πόλεις, εθεωρείτο καθήκον κάθε ανθρώπου να βοηθάει τους αδύνατους και τους αναξιοπαθούντες.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, του οποίου οι θρησκευτικές αρχές αναγνωρίζουν την αγάπη προς τον πλησίον ως το κυριότερο καθήκον κάθε χριστιανού, η φιλανθρωπία πήρε νέα μορφή.
Στα χρόνια του Διαφωτισμού, η αγαθοεργία που παρουσιάζει στοιχεία ομοιότητας με τη σύγχρονη αντίληψη για τον εθελοντισμό, εθεωρείτο ότι ήταν καθήκον το οποίο επέβαλλε στους ανθρώπους η ίδια λογική. Επιπλέον, θεωρούσε ότι ήταν κατακτημένο δικαίωμα του ανθρώπου το να ευεργετείται από τους άλλους όταν βρίσκεται σε πραγματική ανάγκη. Ωστόσο, η Αγαθοεργία όφειλε να βοηθά τον ευεργετούμενο να ξεπερνά την κατάσταση της ένδειας και να εντάσσεται στην παραγωγική διαδικασία της κοινωνίας. Προσωπικότητες των γραμμάτων, των τεχνών, της πολιτικής, διατύπωναν τις απόψεις τους περί φιλανθρωπίας επιθυμώντας να κάνουν τους συνανθρώπους τους κοινωνούς μιας τέτοιας ιδεολογίας και στάσης. Για παράδειγμα, ο Jean – Jacques Rousseau θεωρούσε ότι «η φροντίδα για τους συνανθρώπους μας είναι το στοιχείο που προσδίδει σε όλους μας την ανθρώπινή του διάσταση».
Στις μέρες μας η φιλανθρωπία εκφράζεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Οι κοινωφελείς δραστηριότητες που εκφράζονται είτε ως δράσεις ενός οργανισμού ή ενός ιδρύματος είτε στα πλαίσια του ατομικού εθελοντισμού, αποτελούν διαφορετικές εκφάνσεις φιλανθρωπικής έκφρασης, εξίσου σημαντικές. Η έννοια της φιλανθρωπίας περιλαμβάνει τον εθελοντισμό και την προσφορά όχι μόνο των αγαθών αλλά και του έργου, όχι μόνο ευκαιριακά αλλά και σε μια βάση ηθικής δέσμευσης με διάρκεια. Στην περίπτωση αυτή προσεγγίζει την έννοια της αλληλεγγύης.
Ο λαός μας έχει επιδείξει πολλές φορές την ιδιαίτερη φύση του, τη φιλευσπλαχνία του και την αγάπη του προς τον συνάνθρωπο. Η έμφυτη τάση του προς την αριστοτελική εντελέχεια τον οδηγεί και στα βήματα εκείνα του δοσίματος, της γενναιοψυχίας και της γενναιοδωρίας.
Στη σύγχρονη εποχή όπου το ανθρώπινο είδος έχει δώσει προτεραιότητα στην πρόοδο της τεχνολογίας δείχνοντας ταυτόχρονα να έχει παραμελήσει την εξέλιξη της ηθικής του, ο Αριστοτέλης έρχεται ως ένας διαχρονικός δάσκαλος σταλμένος από το φωτεινό αρχαιοελληνικό παρελθόν να μας υπενθυμίζει ποιος είναι ο ρόλος του κάθε ανθρώπου: να εξελίσσει διαρκώς την ηθική του υπόσταση μέσα από τη σύνεση, τη σωφροσύνη, την ανιδιοτέλεια και να μετουσιώνει την ενσυναίσθησή του διοχετεύοντάς την σε φωτεινές πράξεις φιλανθρωπίας.