Ομιλία στο BRIXEN

Κύριοι και Κυρίες καλησπέρα σας,

Ας μου επιτραπεί η εκφώνηση της ομιλίας μου στα Ελληνικά, μια που τα Γερμανικά μου δεν είναι σε τέτοιο επίπεδο, για μια ομιλία αυτού του τύπου.

Άλλωστε ο Dr. Pr. Hellbrugge με την παρορμητικότητα που τον διακρίνει, δεν αφήνει περιθώρια για αναβολές στις συνεργασίες του σε ό,τι αφορά τα παιδιά. Το αύριο είναι τώρα και το τώρα είναι χθες. Έτσι τα εμπόδια όταν συνεργάζεσαι μαζί του πάντα υπερπηδώνται.

Προτού αρχίσω την παρουσία της έκθεσης νιώθω τη (βαθιά) ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον Pr. Dr. Hellbrugge για τη μεγάλη τιμή που μου κάνει, να συμπαρουσιάζει μαζί μου, τη σημερινή εισήγηση.

Να ευχαριστήσω θερμά το διακεκριμένο επιστήμονα και καθηγητή για την πολύτιμη καθοδήγηση και συμπαράστασή του εδώ και 2 χρόνια, που με πολλούς τρόπους με στήριξε και με βοήθησε στην καθημερινή μου δουλειά με τα παιδιά, τόσο τα υγιή όσο και εκείνα με ειδικές ανάγκες.

Να ευχαριστήσω επίσης τον Άνθρωπο που με την παρουσία του και την αμέριστη προσφορά του στο Παιδί, καταφέρνει να εμφυσήσει "αξίες", "πιστεύω" και "οράματα" στους ανθρώπους που έχουν την τύχη να συνεργάζονται μαζί του.

Πολλά ‘ευχαριστώ’ σάς απευθύνω ακόμη και Pr Dr Hellbrugge για τον πολύτιμο χρόνο σας, που "κλέβω" ζητώντας να καταλαγιάσετε ανησυχίες μου, να καθοδηγήσετε βήματά μου, να μου πείτε έστω ένα λόγο που θα δυναμώσει τις προσπάθειές μου για τα παιδιά στην Ελλάδα και το καλύτερο δυνατό μέλλον τους.

Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω όλους εσάς που με την παρουσία σας τιμάτε τη σημερινή εισήγησή μου αφιερωμένη στην έναρξη του συνεδρίου, όλους εσάς που επάξια πασχίζετε να βοηθήσετε τα παιδιά απ' τις διαφορετικές χώρες απ' όπου κατάγεστε και που σήμερα βρίσκεστε στο Brixen για να ανταλλάξουμε απόψεις, οι οποίες θα είναι χρήσιμες για το κοινό μας όραμα που είναι τα παιδιά.

Από τότε που ωρίμασε μέσα μου η ιδέα αυτής της 'Έκθεσης, μεσολάβησε ένα μακρύ διάστημα δημιουργικής αναζήτησης που πήρε το χαρακτήρα επίμονης ιστορικής έρευνας. Είναι εφικτό να διδάξουμε την ιστορία σε παιδιά προσχολικής ηλικίας; Η πρόκληση στάθηκε για μένα πιο δυνατή από τις δυσκολίες. Άλλωστε η αμέριστη συμπαράσταση των συνεργατών μου επέτρεπε ελπίδες.

Το θέμα της Έκθεσης, η Ιστορία της Θεσσαλονίκης μέσα από μία σύνθετη παρουσίαση με βάση τη μακέτα και την κούκλα, αποτέλεσε τη βάση για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα - παιχνίδι στο οποίο συμμετείχαν με ζωηρό ενδιαφέρον οι μαθητές του σχολείου μου.

Η ιδέα να βοηθήσουν τα παιδιά στο ξετύλιγμα της ιστορίας της πόλης, μου άρεσε από την αρχή. Και η συνέχεια με δικαίωσε.

Κάθε φορά που ξετυλίγεται μπροστά μας το πολύχρωμο κουβάρι της δισχιλιόχρονης Ιστορίας της "δικιάς" μας Θεσσαλονίκης, επιβεβαιώνεται το αξιοθαύμαστο δυναμικό των παιδιών, καθώς φανερώνονται μεμιάς οι καταπληκτικές τους ικανότητες και η δημιουργική φαντασία τους. Καθώς, μάλιστα, η Παιδεία είναι παράμετρος του Πολιτισμού μιας χώρας, πιστεύω ότι η δουλειά αυτή, η δημιουργία της έκθεσης για την Ιστορία της Θεσσαλονίκης, μικρή συνεισφορά στη Θεσσαλονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997 -είναι και συνεισφορά στο Παιδί του Σημερινού Κόσμου που τόσα μπορεί να "πει" και τόσες λίγες ευκαιρίες του δίνουμε να τα πει ...

Χρησιμοποιώντας τη Μουσειακή και την Αισθητική Αγωγή - εικαστικά, δραματοποίηση, μουσική, κίνηση, ρυθμό, λογοτεχνία - σε συνδυασμό με το παιδαγωγικά οργανωμένο περιβάλλον, που θέλει το παιδί να μαθαίνει μέσω του παιχνιδιού και των άμεσων δικών του βιωμάτων, πετύχαμε αποτελέσματα όπως: εμπλουτισμό εννοιών και λεξιλογίου, ανάπτυξη μέτρου σύγκρισης και πρωτοβουλιών, ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, όξυνση της παρατηρητικότητας, καλλιέργεια της μνήμης, της φαντασίας του, ενίσχυση, εν τέλει της θετικής αυτοεικόνας τους, απελευθέρωση φόβων και άγχους μέσα απ' τη φαντασιωσική βίωσή τους, καλλιέργεια του κοινωνικο-συναισθηματικού τομέα που στοχεύει στην κατανόηση και αποδοχή των θετικών αλλά και αρνητικών συναισθημάτων (χαρά, φόβος, πόνος, θλίψη, καταστροφή...) διαμέσου της ιστορικής αναδρομής.

'Έχοντας ως κατευθυντήριες ιδέες του παιδαγωγικού μας σχεδιασμού, την αρχή του project, την ενεργοποίηση όλων των αισθήσεων, την ανάπτυξη της δυναμικής της ανίχνευσης από το παιδικό μάτι, αλλά και τη μετατροπή της αισθητηριακής αυτής εμπειρίας σε δημιουργική δραστηριότητα, πετύχαμε την εμπλοκή του παιδιού στην αντιληπτική διαδικασία.

Με τη χρήση της μακέτας και της κούκλας που αντιστοιχούν σε κάθε ιστορική περίοδο της Θεσσαλονίκης αλλά και την παράλληλη χρήση φυσικών και μη, άλλων υλικών (πηλός, ξύλο, σαπούνια, πέτρες, γύψο, χρώματα, μακιγιάζ, χτενίσματα, πινέλα, χαρτιά, υφάσματα, κλωστές, κοσμήματα, ψηφίδες, παιχνίδια-αντίκες κ.ά.) και επιχειρώντας αρχικά να κεντρίσουμε την περιέργεια και το ενδιαφέρον των παιδιών, καταφέραμε να κατανοήσουν τα παιδιά την ιστορική εξέλιξη της πόλης από τους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι σήμερα, στους τομείς:

• του περιβάλλοντα χώρου (κτίρια, αρχιτεκτονική, φυσικό περιβάλλον, γειτονία κ.ά.)
• των ενδυματολογικών συνηθειών, ηθών και εθίμων (ρούχα, τρόπος που τα φορούσαν, χαρακτηριστικά αξεσουάρ της κάθε εποχής όπως κοσμήματα, εμβλήματα κ.ά.)
• αντικειμένων που προσδιορίζουν κάποια εποχή (έπιπλα κ.ά.).

Μετατρέποντας τα παιδιά όλες αυτές τις εμπειρίες σε εικαστικές και θεατρικές δραστηριότητες, δημιουργούν γέφυρες ανάμεσα στις συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους που τους επιτρέπουν να "ταυτιστούν" με τα πρόσωπα στη διαχρονική εξέλιξη της ιστορίας και να κάνουν τους ανάλογους συσχετισμούς.

Έτσι, ύστερα απ' όλα αυτά δεν τούς είναι δύσκολο να αντιληφθούν το μωσαϊκό επιδράσεων και επιρροών που συνέθεσαν το μαγικό χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης, ούτε τούς φαίνονται "περίεργες" οι διηγήσεις της γιαγιάς που ανήκουν σε κάποια άλλη εποχή, την εποχή που οι άνθρωποι μιλούσαν ακόμη μεταξύ τους.

Και ξαφνικά οι ιστορικές στιγμές αρχίζουν να ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια τους και να επιστρέφουν μέσα από τους δρόμους, τα σοκάκια και τα μνημεία.

Με μακέτες και σκηνικά που αναπαριστούν συγκεκριμένους χώρους της Θεσσαλονίκης και κούκλες με ενδυμασίες αντιπροσωπευτικές της κάθε εποχής, φέραμε τα παιδιά σε απτή επαφή με την ιστορία του τόπου τους.

Σ' αυτήν τη μαγευτική διαδρομή, τα ήθη, τα έθιμα, ο πολιτισμός και οι παραδόσεις καταγράφηκαν με εύληπτο τρόπο και ιστορούν μέσα απ' την Τέχνη τη σημαντική παρουσία της Θεσσαλονίκης από τους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι σήμερα.

Η παιδαγωγική αυτή προσέγγιση δύναται να εφαρμοστεί σε ειδικά και μη παιδιά, αφού ενέχει τις προϋποθέσεις ανάπτυξης κινητικών, λεκτικών, συναισθηματικών και κοινωνικών παραμέτρων που θεωρούνται απαραίτητες για την ψυχο-παιδαγωγική ανέλιξη όλων των παιδιών.

Απ' την άλλη μεριά, η προσέγγιση του θέματος προσφέρει πολλούς διαφορετικούς δρόμους επεξεργασίας καθώς και μέσα (εικαστικά, δραματοποίηση, μουσική, κίνηση, ρυθμό, λογοτεχνία), γεγονός που επιτρέπει σε κάθε παιδί, ανάλογα με το δυναμικό του, να μεταβεί από την προσωπική εντύπωση στην προσωπική διατύπωση (έκφραση) και την ομαδική (συλλογική) εμπερίεξη.

Σ' ό,τι αφορά τα ειδικά παιδιά, αρκεί να ληφθούν υπόψη, στους στόχους του προγράμματος, οι ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τις διαφορετικές ομάδες ειδικών παιδιών. Έτσι, π.χ., όταν το πρόγραμμα προσαρμόζεται για κουφά-βαρήκοα παιδιά, θα ήταν θεμιτό, η έμφαση να δοθεί στα οπτικά-απτικά ερεθίσματα και την ψυχο-κινητική έκφραση. Αν πρόκειται για παιδιά που παρουσιάζουν διαταραχές στο λόγο, το βάρος θα επικεντρωθεί στο λεκτικό και κοινωνικό τομέα, ενώ για παιδιά με σωματικές αναπηρίες η προσαρμογή στις κινητικές δυνατότητες των παιδιών κρίνεται πρωταρχική.

Πιο ειδικά, οι δραστηριότητες των παιδιών κατά τη διάρκεια του προγράμματος, τους πρόσφεραν ένα περισσότερο συγκεκριμένο, παρά λεκτικό, μέσο διά του οποίου πέτυχαν την έκφραση της συνείδησης και του ασυνειδήτου και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πολύτιμο μέσο θεραπευτικής αλλαγής. Η σχέση που τα παιδιά έχουν με τα υλικά, τις μορφές και τα σύμβολα είναι μοναδική και πολύτιμη. Ο Dubowski υποστηρίζει ότι, αρχικά τουλάχιστον, είναι μια πολύ ενδόμυχη σχέση και ότι μια τόσο πολύπλοκη σχέση χρειάζεται χρόνο ν' αναπτυχθεί. Καθώς αναπτύσσεται, υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη εξοικείωση με αυτό που παρουσιάζεται στην επιφάνεια ως αποτέλεσμα. Αυτή η σκέψη μάς οδήγησε να δώσουμε τις απαραίτητες πιστώσεις χρόνου στα παιδιά και στο έργο (είναι γνωστό πως η ολοκλήρωσή του διήρκησε δύο (2)περίπου χρόνια, ενώ η εξέλιξή του συνεχίζεται μέχρι σήμερα).

Η διήγηση της ιστορίας της Θεσσαλονίκης έγινε στα παιδιά με τη μορφή παραμυθιού. Έτσι, όπως συμβαίνει με όλα τα παραμύθια, δημιουργήθηκε στο παιδί η ανάγκη να εκφραστεί με σκοπό να "πάρει απόσταση" από τη συναισθηματικά φορτισμένη διήγηση και να βρει μια εκλογικευμένη διέξοδο. Δεν πρόκειται, όμως, για μια ψυχρή και απογοητευτική απογύμνωση της Ιστορίας, αλλά για μια προσθήκη σ' αυτήν της βιωματικής προσέγγισης μέσω της γνωστικής παρατήρησης. Η επιθετικότητα, η αμφιθυμία και τα εκρηκτικά συναισθήματα που βιώνονται κατά τη διαδικασία, αποτελούν την ουσία του θεραπευτικού έργου. Το καταλαβαίνει κανείς πιο εύκολα όταν εργάζεται με παιδιά με ειδικές ανάγκες που συχνά βιώνουν την πολλαπλή απώλεια και τότε "ο σημαντικότερος στόχος είναι η εκδήλωση της θλίψης" (Lindemann, 1944). Η ζωγραφιά, το παιχνίδι, μια ρυθμική κατασκευή κατορθώνουν να κατασκευάσουν μια ικανοποιητική νέα εικόνα, η οποία εκφράζει την αναζήτηση του νοήματος που συνοδεύει μία απώλεια και μπορεί να εκφραστεί μόνο με μη λεκτικό τρόπο.

Και το παιχνίδι και η τέχνη είναι εκδηλώσεις της διαμόρφωσης συμβόλων, όταν χρησιμοποιούν αντικείμενα για να αναπαραστήσουν έννοιες και συναισθήματα για τη γεφύρωση του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου, που οδηγεί στην ανάπτυξη του παιδιού. Οι ώρες που τα παιδιά μας πέρασαν με παιχνίδι και "τέχνη" υπήρξαν σπάνιες στιγμές, ιδίως μέσα σ' ένα εκπαιδευτικό σύστημα, όπου δεν αξιολογούνταν (βαθμολόγηση). Η πίεση για αλλαγή, για γνώση του εαυτού πρέπει να έρθει από ‘μέσα’ για να έχει κάποια αξία.

Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας!... Στην πιο όμορφη χώρα του κόσμου στην Ελλάδα, στην περιοχή της Μακεδονίας υπάρχει η ζηλεμένη "νυφούλα του Θερμαϊκού..."

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή της Θεσσαλονίκης

Η πόλη ιδρύθηκε στα ελληνιστικά χρόνια (316 π.Χ.) από τον Κάσσανδρο που της έδωσε το όνομα της γυναίκας του, αδελφής του Μ. Αλεξάνδρου από άλλη μητέρα και πέρασε το 168 π.Χ. στους Ρωμαίους ως πρωτεύουσα. Αρχικά επρόκειτο για  μια ευρύτερη αυτόνομη περιοχή και αργότερα, το 146 π.Χ. για την πρωτεύουσα μιας ρωμαϊκής επαρχίας που εκτείνονταν από την Αδριατική ως το Νέστο και από τα βουνά νοτίως των Σκοπίων ως το Αιγαίο και τον Πηνειό. Υπήρξε πρόσκαιρα μόνιμη κατοικία δύο αυτοκρατόρων, του Γαλερίου που η αψίδα του Θριάμβου του μνημονεύει τις νίκες του και του Μεγάλου Θεοδοσίου που είναι υπεύθυνος για τη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων στον ιππόδρομο το 390 μ.Χ. αλλά που παράλληλα φρόντισε για την τείχιση της πόλης, αναθέτοντας αυτό το έργο στον Πέρση Ορμίσδα.

Η βυζαντινή περίοδος της Θεσσαλονίκης αρχίζει στα 395 μ.Χ. και τελειώνει στα 1430 με την κατάληψή της από τους Τούρκους. Για 20 χρόνια (1204-1224 μ.Χ.) περνάει στα χέρια των Φράγκων. Παραδίδεται στους Ενετούς από το 1423 ως το 1430, υπό όρους που οι Ενετοί διόλου δε σεβάστηκαν.

Σε όλο αυτό το διάστημα ως την κατάληψή της από τους Τούρκους, Ούννοι, Γότθοι, Άβαροι, Σλάβοι, Άραβες και, από τον 9ο αιώνα, και Βούλγαροι πολιορκούν την πόλη και το 904 λεηλατείται από Σαρακηνούς κουρσάρους, ενώ μετά τα μέσα του 14ου αιώνα η πόλη γίνεται θέατρο φοβερών πολιτικοθρησκευτικών συγκρούσεων (Ζηλωτές-Ησυχαστές).

Μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους οι εκκλησίες της μετατρέπονται διαδοχικά σε τζαμιά. Στα 1493 δέχεται έναν μεγάλο αριθμό Ισπανοεβραίων, τους Σεφαραδίτες (από τη λέξη Sepharad που σημαίνει Ισπανία) που έρχονται να προστεθούν στους Aschkenazim Εβραίους οι οποίοι προέρχονται από τη Γερμανία, την Ουγγαρία και τη Βαυαρία. Τόσο οι Εβραίοι αυτοί όσο και οι Ρωμανιώτες που ήταν εγκατεστημένοι από την ελληνιστική ή τη βυζαντινή εποχή, αφομοιώνονται από τους Σεφαραδίτες και έτσι η ισπανοεβραϊκή διάλεκτος γίνεται η κοινή γλώσσα των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης. Η μεγάλη οικονομική της ακμή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους Σεφαραδίτες. Σε αντίθεση με τους Εβραίους της βυζαντινής περιόδου που ήταν κυρίως γεωργοί και τεχνίτες, οι Σεφαραδίτες ήταν κυρίως έμποροι και σημαντικά συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία της πόλης, φέρνοντάς την σε επαφή με την Ευρώπη. Το 1666 ένας σημαντικός αριθμός Εβραίων προσχωρεί στον ισλαμισμό ακολουθώντας τον πνευματικό τους αρχηγό τον Σαμπετάι Σεβή. Πρόκειται για τους ντονμέδες (αποστάτες) που παραμένουν στη Θεσσαλονίκη ως το 1923 και φεύγουν με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας.

Μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη γίνονται το μήλο της έριδος μεταξύ ευρωπαϊκών και βαλκανικών δυνάμεων. Το 1881 η Ελλάδα αποκτάει τη Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου και η Βουλγαρία το 1885 καταλαμβάνει πραξικοπηματικά την Ανατολική Ρουμελία. Γύρω στα 1900 η Βουλγαρία συγκροτεί ένοπλες ομάδες που προβαίνουν σε ενέργειες κατατρομοκράτησης του πληθυσμού. Οι Έλληνες απαντούν με δημιουργία ενόπλων ομάδων. Το ελληνικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη εκτελεί χρέη στρατηγείου. Ιερωμένοι, δασκάλες, παιδιά παίρνουν μέρος στον αγώνα που διαρκεί από το 1904 ώς το 1908. Στις 23 Ιουλίου 1908 ξεσπάει η επανάσταση των Νεοτούρκων που επικρατεί παντού. Δίνεται ένα είδος αμνηστίας, οι μαχητές των διαφόρων εθνοτήτων, Τούρκοι, Βούλγαροι κομιτατζήδες και Έλληνες αντάρτες κυκλοφορούν ελεύθερα.

Στις 26 Οκτωβρίου 1912, η Θεσσαλονίκη ελευθερώνεται από τα ελληνικά στρατεύματα.

Στις 5/18 Αυγούστου 1917, μεγάλη πυρκαγιά αποτεφρώνει το κέντρο της πόλης. Οι άστεγοι είναι 73.448 μεταξύ των οποίων 10.000 Χριστιανοί και 52.000 Ισραηλίτες. Εκκλησίες και δημόσια κτίρια γίνονται το προσωρινό κατάλυμα.

Στα τέλη του 1922, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η πόλη δέχεται μεγάλο αριθμό προσφύγων.

Από το 1941 η Θεσσαλονίκη βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή. Απελευθερώνεται στις 28 Οκτωβρίου του 1944. Το 1943 πενήντα χιλιάδες Εβραίοι οδηγούνται στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ελάχιστοι θα επιστρέψουν.

Σας παραθέτω τις ιστορικές ενότητες που απαρτίζουν την ιστορία της Θεσσαλονίκης.

1. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (316 π.Χ. - 168 π.Χ.)

Η εσωτερική αυλή ενός ελληνιστικού σπιτιού των αρχών του 3ου π.Χ. αιώνα. Κατακόρυφη τομή. Γύρω από μια τετράγωνη αυλή με κιονοστοιχίες δωρικού ρυθμού οργανώνονται οι χώροι κατοικίας. Στο δεύτερο όροφο που καλύπτει τη μία πλευρά, η κιονοστοιχία είναι ιωνικού ρυθμού. Γυναίκα με πέπλο κάθεται σε κλισμό. Η φίλη της φοράει ιωνικό χιτώνα και ιμάτιο. Ένας μεσόκοπος άνδρας με δύο χιτώνες και χλαμύδα. Ένας νέος άνδρας με κοντό χιτώνα, χλαμύδα και πέτασο έρχεται από έξω.

2. ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ( 168 π.Χ. - 395 μ.Χ.) 

Μπροστά στην αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα) στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Η γυναίκα φοράει κίτρινη πτυχωτή tunica, την stola, και έχει ριγμένη στο κεφάλι και τους ώμους της την palla. Ο μεσόκοπος άνδρας που τη συνοδεύει, φοράει tunica (χιτώνα) και από πάνω την toga praetexta (ημικυκλικό ύφασμα με υφαντή ή κεντητή παρυφή) που τυλίγεται γύρω από το σώμα με διάφορους τρόπους.

Η αψίδα του Γαλερίου μαζί με τη Ροτόντα, τον Ιππόδρομο και το ανάκτορο αποτελούν το ανακτορικό συγκρότημα με το οποίο κόσμησε ο Γαλέριος τη Θεσσαλονίκη. Χτίστηκε στο πρώτο μισό του 4ου μ.Χ. αιώνα. Οι ανάγλυφες παραστάσεις εξιστορούν τις νίκες του Γαλερίου στην Ανατολή το 297 μ.Χ. και εξυμνούν την τετραρχία.

3. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (395 μ.Χ. - 1430 μ.Χ.) 

Το ανατολικό τείχος της Θεσσαλονίκης. Στην κορυφή ο αλυσιδωτός πύργος (Τιντζιρλί κουλέ) που επί τουρκοκρατίας αντικατέστησε και ενσωμάτωσε το βυζαντινό πύργο του Τριγωνίου. Το νοτιότερο τμήμα του τείχους αυτού (απέναντι από το νοσοκομείο Αγ. Δημήτριος) γνωστό ως πύργος του Ορμίσδα, φέρει με πλίνθους την επιγραφή "Τείχεσιν αρρήκτοις Ορμίσδας εξετέλεσε τηνδε πόλιν μεγάλην χείρας έχων καθαράς". Πρόκειται για τον Πέρση αξιωματούχο Ορμίσδα στον οποίο ο Θεοδόσιος ο Μέγας ανέθεσε το 390 μ.Χ. την τείχιση της πόλης.

Η ανδρική και οι παιδικές ενδυμασίες είναι επηρεασμένες από το ψηφιδωτό του Αγ. Δημητρίου με τα παιδιά του 6ου αιώνα, ενώ η γυναικεία ενδυμασία αντιγράφει παράσταση ψηφιδωτού του ίδιου αιώνα από τη Ραβέννα.

Ο άνδρας φοράει τουνίκα και ημικυκλική χλαμύδα που πορπώνεται δεξιά στον ώμο. Μπροστά και πίσω φέρει το ταβλίον, επιρραμμένο ορθογώνιο ύφασμα.

4. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (395 μ.Χ. - 1430 μ.Χ) 

Έξω από τη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. 14ος αιώνας μ.Χ. Στην αρχή της οδού Αγίου Δημητρίου που συμπίπτει με τη Ληταία πύλη βρίσκεται η εκκλησία που χτίστηκε ως καθολικό Μονής αφιερωμένης στην Παναγία. Η σημερινή του ονομασία οφείλεται σε λαϊκή δοξασία για δώδεκα θόλους που κάλυπταν το ναό και συμβόλιζαν τους δώδεκα Αποστόλους. Χτίστηκε γύρω στα 1310-1314. Μετατράπηκε σε τζαμί στις αρχές του 16ου αιώνα με την ονομασία Σοούκ-Σου τζαμί (του κρύου νερού). Αποτελεί ένα από τα πιο κομψά δείγματα ναών της εποχής με τις αρμονικές του αναλογίες και τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Εξαιρετικά υψηλής ποιότητας είναι και τα μωσαϊκά και οι τοιχογραφίες που στολίζουν το εσωτερικό του.

Η γυναίκα φοράει τουνίκα φαρδιά με χρυσοκεντήματα σε όλα τα τελειώματα και βυσσινί μαφόριο κροσσωτό. Οι δύο άνδρες, διαφορετικής ηλικίας, φορούν τουνίκες κλαπωτές (με ειδικής φύσεως διακόσμηση) και χλαμύδες ανάλογα με την ηλικία τους. Ο τύπος των υποδημάτων τους είναι ασιατικής προέλευσης.

5. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ (1430 - 1912) 

Στη βρύση του Κουλέ καφέ, μια Χριστιανή και μια Μουσουλμάνα με φερετζέ που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια, ενώ στο διπλανό καφενέ ένας Τούρκος με σαλβάρι (φαρδύ παντελόνι) και σαρίκι στο κεφάλι καπνίζει ναργιλέ. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης εξασφαλιζόταν με υδραγωγεία που υπήρχαν στο Λεμπέτη, στο Χορτιάτη και στο Ρεντζίκι. Το νερό διοχετευόταν σε κοινόχρηστες βρύσες, σε δεξαμενές, στις φιάλες (βρύσες) των εκκλησιών. Ωστόσο οι Θεσσαλονικείς υδρεύονταν και από ιδιωτικά πηγάδια. Ξένοι περιηγητές μιλούν για το ενδιαφέρον που έδειχναν οι Τούρκοι για την ύδρευση των πόλεων. "Άνοιγαν κανάλια και έκτιζαν άφθονες βρύσες για να βρει ανάπαυση η ψυχή τους".

6. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ (1904 - 1908)

Το Ελληνικό Προξενείο (Σήμερα Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα). Νεοκλασικό κτίριο που χτίστηκε με σχέδια του Ε. Τσίλλερ το 1892 μετά τη φωτιά του 1890 που αποτέφρωσε το κτίριο του Ελληνικού Προξενείου (στην περιοχή Αγ. Αθανασίου). Στο εσωτερικό του γραφείου ένας διπλωμάτης, ένας παπάς, μια δασκάλα, ένα παιδί και ένας Μακεδονομάχος.

7. ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ - ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1907 - 1912) 

Ζευγάρι Εβραίων και μικροπωλητές (λεμονατζής, σκουπάς). Η Εβραία φοράει την παραδοσιακή της φορεσιά (σάγιο και από πάνω ενταρί και ντεβαντάλ) με την κόφια στο κεφάλι. Ο λεμονατζής κρατάει το χαρακτηριστικό μπρούντζινο σκεύος του στην πλάτη, και στη μέση έχει στερεώσει τη θήκη για τα ποτήρια. Στο δεξί του χέρι συνήθως κρατούσε ένα χάλκινο αγγείο με μακρύ στόμιο εκροής για να πλένει τα ποτήρια, τα οποία σκούπιζε με πετσέτα κρεμασμένη στη ζώνη του.

8. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - 1912

Στις 28 Οκτωβρίου 1912, δύο μέρες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στρατιωτικό άγημα περνάει μπροστά από τον Άγιο Δημήτριο για να πάει στο Διοικητήριο να τοποθετήσει την ελληνική σημαία.

9. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ, Η ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ - 1923 

Πυροπαθείς και πρόσφυγες βρήκαν προσωρινό κατάλυμα στην εκκλησία. Η Αγία Σοφία από τότε που κτίστηκε (8ος αιώνας) ώς τα 1523/24 που έγινε τζαμί, υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός της πόλης. Κατά τη Φραγκοκρατία μετατράπηκε προσωρινά σε καθεδρικό ναό των καθολικών (1204-1224).

10. Ο ΛΕΥΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ `50 

Υπαίθριος φωτογράφος φωτογραφίζει μια οικογένεια. Ο λευκός Πύργος χτίστηκε το 15ο αιώνα από τους Τούρκους στη θέση όπου υπήρχε βυζαντινός πύργος. Το 18ο αιώνα αναφέρεται ως "φρούριο της Καλαμαριάς" και από το 19ο αιώνα ως "πύργος των Γιανιτσάρων" ή "πύργος του αίματος" (Κανλί κουλέ) χρησίμευσε ως φυλακή Βαρυποινιτών. Το 1890, σε μία προσπάθεια εκσυγχρονισμού, βάφηκε άσπρος και από τότε επικράτησε η σημερινή του ονομασία.

11. ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1970 

Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1926 και στην αρχή στεγάστηκε στη βίλλα Αλλατίνη και μετά στο κτίριο αυτό που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα ως τουρκικό γυμνάσιο Ινταντιέ και στέγασε αργότερα το Β' Στρατιωτικό Νοσοκομείο.

12. 1997 - ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ "ΟΛΥΜΠΙΟΝ" 1997 

Η διαμόρφωση της πλατείας Αριστοτέλους οφείλεται σε σχέδια που καταρτίσθηκαν από επιτροπή η οποία συγκροτήθηκε μετά την πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεψε το κέντρο της πόλης. Στην επιτροπή αυτή συμμετείχαν Έλληνες και ξένοι αρχιτέκτονες και μηχανικοί με επικεφαλής τον Ερνέστ Εμπράρ.

Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι αυτό το παιδαγωγικό - θεραπευτικό πρόγραμμα δεν ολοκληρώθηκε. Μπορούμε να πούμε πως το παραμύθι μας δεν έχει τέλος, διότι αφ' ενός μεν το πρόγραμμά μας στο σχολείο βρίσκεται υπό εξέλιξη με τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης και αφετέρου η συνεργασία μας με το Υπουργείο Παιδείας και το Υπουργείο Πολιτισμού για ολοκλήρωση του προγράμματός μας που θα περιλαμβάνει την Ιστορία όλης της Ελλάδας.

Λυπάμαι, βέβαια, που σήμερα βλέπετε την παρουσίαση έκθεσης παιδαγωγικού προγράμματος μέσα από φωτογραφίες. Είστε πάντα ευπρόσδεκτοι, όμως, στην Ελλάδα για την παρακολούθηση της υλοποίησης του προγράμματος.

Εύχομαι όσα ειπώθηκαν να τα βρείτε χρήσιμα για τους δικούς σας μαθητές και να μπορέσετε να εφαρμόσετε το πρόγραμμα στην κουλτούρα της χώρας σας.

Θα ήθελα ξανά να ευχαριστήσω θερμά τον Pr. Dr. Hellbrugge και τέλος όλους όσους βοήθησαν στη διεκπεραίωση αυτής της έκθεσης εδώ στο Brixen και ειδικότερα τον Florian Siegel και τη συνεργάτιδά μου, την ειδική παιδαγωγό Ξανθούλα Τουμακίδου για την αμέριστη συμπαράσταση και βοήθεια.