Ομιλία ΛΕΜΜ-Θ ΑΛΚΗ
Αξιότιμα μέλη του Ελληνικού Κέντρου Προβολής Λαογραφίας Μακεδονίας - Θράκης "ΑΛΚΗ"
Αξιότιμες κυρίες, αξιότιμοι κύριοι, αξιότιμα μέλη του Δ.Σ του ΛΕΜΜΟ, Αξιότιμη Διευθύντρια του Μουσείου κα Κεφαλά, αξιότιμη κα Φωτεινή Οικονομίδου, αξιότιμε κ. Ζήση Σκαμπάλη, αξιότιμη κα Ευδοκία Ιωάννου, αξιότιμη κα Ζωή Σπυροπούλου, αξιότιμη κα Νανά Μπρέντα
Φίλες και φίλοι
Καλησπέρα σας,
Με μεγάλη χαρά καλωσορίζουμε στους κήπους του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-Θράκης τα μέλη του Ελληνικού Κέντρου Προβολής Λαογραφίας Μακεδονίας - Θράκης η "ΑΛΚΗ" του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-Θράκης, καθώς και τους προσκεκλημένους μας.
Αρχικά θα μου επιτρέψετε να σας πω δυο λόγια -για όσους δε γνωρίζετε- για το κτίριο και το έργο του Μουσείου, στο οποίο σας φιλοξενούμε σήμερα. Το κτίριο αποτελεί ένα αξιόλογο δείγμα εκλεκτικισμού των αρχών του 20ου αιώνα. Κτίσθηκε ως κατοικία της οικογένειας του τραπεζίτη Γιακό Μοδιάνο, ενώ στη συνέχεια αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο, παραχωρήθηκε στη βασιλική οικογένεια και χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία του εκάστοτε γενικού διοικητή της Μακεδονίας. Στο κτίριο στεγάστηκε αργότερα η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και η Ιερατική Σχολή, ενώ από το 1981 χαρακτηρίστηκε ως "διατηρητέο" από το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών.
Ο ρόλος του Λαογραφικού Μουσείου είναι κατεξοχήν κοινωνικός. Με τις δραστηριότητές του, εκθέσεις (μόνιμες και περιοδικές), ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, ντοκιμαντέρ, εκδόσεις, γνωμοδοτήσεις και εκδηλώσεις, επικοινωνεί με τον κόσμο, συμμετέχει στα πολιτιστικά δρώμενα και παρεμβαίνει στην κοινωνία.
Αναλυτικότερα το μουσείο τώρα φιλοξενεί τρεις εκθέσεις, δύο μόνιμες και μια περιοδική. Λειτουργούν οι μόνιμες εκθέσεις "Παραδοσιακές Ενδυμασίες της Μακεδονίας και της Θράκης 1860-1960" και "Στους Μύλους της Μακεδονίας και της Θράκης. Νερόμυλοι, νεροπρίονα, νεροτριβές, μαντάνια στην παραδοσιακή κοινωνία", καθώς και η περιοδική έκθεση "Χάλκινα Διακοσμημένα Σινιά" η οποία εγκαινιάστηκε στο πλαίσιο των Δημητρίων από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια, τον περασμένο Οκτώβριο και θα φιλοξενείται στο Μουσείο ώς τις 30 Ιουλίου. Ένα πολύ σπουδαίο έργο που βρίσκεται στο τέλος του, είναι η υλοποίηση του προγράμματος «Ανάπτυξη ψηφιακών λαογραφικών και εθνολογικών συλλογών και προβολή του παραδοσιακού πολιτισμού της Μακεδονίας και της Θράκης», της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Επίσης, θα ολοκληρωθούν σύντομα ο τόμος για την υδροκίνηση, ο τόμος για τις «Παραδοσιακές Ενδυμασίες της Μακεδονίας και της Θράκης», ο τόμος για «Τα Χάλκινα Διακοσμημένα Σινιά», καθώς και οι κατάλογοί τους.
Στο άμεσο μέλλον, θα εγκαινιαστεί και θα λειτουργήσει βιβλιοθήκη - αναγνωστήριο για το κοινό, στον τρίτο όροφο του Μουσείου, ώστε να μπορούν να εξυπηρετηθούν ερευνητές, φοιτητές και εκπαιδευτικοί, στην εξειδικευμένη σε λαογραφικά, ανθρωπολογικά και μουσειολογικά θέματα βιβλιοθήκη.
Επιπλέον, πολύ σύντομα θα είναι έτοιμο στον κήπο του Μουσείου κτίριο περιοδικών εκθέσεων, με αναψυκτήριο που θα αποτελέσει πόλο έλξης για το κοινό και αφορμή γνωριμίας με άλλους χώρους του Μουσείου. Στους δε κήπους του Μουσείου θα δίνονται και συναυλίες, ενώ τμήματα εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά προσχολικής ηλικίας και παιδιά δημοτικού, θα λειτουργούν κάθε Σαββατοκύριακο. Στο σημείο αυτό, εφόσον αναφερόμαστε σε εκπαιδευτικά προγράμματα, θα ήθελα να σας γνωστοποιήσω ότι υπάρχει περίπτερο του Μουσείου μας στην 'Έκθεση Βιβλίου, ευγενική προσφορά του Δημοτικού Συμβούλου και Προέδρου του Συνδέσμου Εκδοτών Βορείου Ελλάδος κου Μπάμπη Μπαρμπουνάκη.
Για να μη μακρηγορήσω και σας κουράσω, αναφέρθηκα ενδεικτικά σε ένα τμήμα του έργου του Μουσείου. Θα έχουμε πολλές ευκαιρίες στο μέλλον να μιλήσουμε εκτενέστερα.
Σήμερα, λοιπόν, η οικογένειά μας διευρύνεται χάρη στη δική σας θέληση, τη δύναμη και την αγάπη, στοιχεία τα οποία ενώσατε και βασιζόμενοι στην αρχή ότι "Η δύναμη κάθε τόπου είναι οι άνθρωποί του", δημιουργήσαμε την «ΑΛΚΗ», που σημαίνει ευψυχία και δύναμη για πρόοδο και συνέχεια.
Σκοπός είναι να γίνει το Μουσείο κέντρο γνωριμίας προβολής του λαϊκού πολιτισμού. Όταν λέμε «πολιτισμός» εννοούμε την ανθρώπινη δραστηριότητα, την έκφραση του ανθρώπινου μυαλού σε υλική μορφή όπως τα μνημεία ή και σε άυλη μορφή όπως η μουσική, η λογοτεχνία, η ποίηση που ουσιαστικά είναι ένα πλαίσιο ζωής - διαβίωσης στο παρόν, από το παρελθόν και το μέλλον. Ο λαϊκός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός του λαού που τον καταγράφει η λαογραφία και πού φτάνει σε μας σαν λαϊκή παράδοση. Και η λαϊκή μας παράδοση είναι βαθύρριζο και πολύκλαδο δέντρο. Ο κορμός του με διακριτά διογκώματα και στρώματα είναι φορέας της ιστορίας μας, των αρχαίων χρόνων, των βυζαντινών, της Τουρκοκρατίας και του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Και οι λαοί πού δε φροντίζουν το δέντρο της παράδοσης, που τελικά είναι η συσσωρευμένη γνώση τους και εμπειρία τους, αργά ή γρήγορα σβήνουν από το προσκήνιο της ιστορίας. Σε αυτήν συμπεριλαμβάνονται τα ήθη και τα έθιμα, οι θρύλοι και οι παραδόσεις, η δημοτική ποίηση, τα παραμύθια, οι παροιμίες, τα παιδικά τραγουδάκια, η λαϊκή ψυχαγωγία και η τέχνη, η οικοτεχνία, η αρχιτεκτονική, η διακοσμητική κλπ.
Μέσα σε αυτές τις εκφάνσεις του πολιτισμού, ανιχνεύουμε την ιστορική και βιωμένη μνήμη του λαού, τη γλώσσα και το χαρακτήρα του. Η παράδοση λοιπόν δεν είναι μια μνημειακή τελετή, μια σχολική γιορτή ή μόδα με φολκλορικό χαρακτήρα, αλλά ιστορία, παιδεία, μέλλον.
Η διατήρησή της είναι έργο επίκαιρο, εθνωφελές και παιδαγωγικό. Επίκαιρο γιατί τα τελευταία 20 χρόνια οι διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες, η τηλεόραση, το διαδίκτυο, η ζωή στην πόλη και στο διαμέρισμα, η απομόνωση, οδηγούν στη συρρίκνωσή της. Αν σιωπήσουμε και τη δεχτούμε η σιωπή μας θα είναι «η ενοχή του μέλλοντος».
Εθνωφελές, γιατί αφορά τις υποστασιακές ρίζες της εθνικής μας ταυτότητας και του λαϊκού μας πολιτισμού, μέσα σε μια κοινωνία Ευρωπαίων. Ο 4ος πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης -πέρα από τον οικονομικό, τον πολιτικό και το κοινό νόμισμα, Θεωρείται ο πολιτισμός κάθε κράτους μέλους, η πολιτιστική κληρονομιά του, δηλαδή η γλώσσα, η θρησκεία, η παράδοση, οι τέχνες, τα γράμματα, κλπ., στοιχεία που προσδίδουν στον κάθε λαό τη διαφορετικότητά του. Εδώ αποκτούν ειδικό βάρος τα λόγια του Δραγούμη που στις αρχές του 20ου αιώνα είπε: «Πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια, στην δημοτική τέχνη για να βρεις τη γλώσσα και την ψυχή σου».
Τέλος Παιδαγωγικό, επειδή ο δρόμος προς τις δροσερές πηγές του πολιτισμού είναι δρόμος παιδείας και εκπαίδευσης.
Η λαϊκή παράδοση παραπέμπει στον ανώνυμο δημιουργό και φορέα, στον λαϊκό άνθρωπο που μπορεί να γνωρίζει ή να μην γνωρίζει γράμματα, να μην ζει σε αστικά κέντρα αλλά στην ύπαιθρο, να έχει ένα ξεχωριστό δημιουργικό έργο. Αυτό το άτομο παράγει τέχνη και πολιτισμό και δημιουργεί παράδοση. Το έργο αυτό που έχει πηγάσει από την λαϊκή ψυχή, πρέπει να το διαφυλάξουμε γιατί, όπως είπε και ο Φώτης Κόντογλου, «ένας λαός που έχει χάσει την παράδοσή του είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χαμένο το μνημονικό του, που έχει πάθει αμνησία. Το “σήμερα” και το “αύριο” είναι δεμένα με τα περασμένα. Το σήμερα θρέφεται από τα περασμένα και τα μελλούμενα από το σήμερα».
Να το διαφυλάξουμε για να το περάσουμε στις επόμενες γενιές, στους νέους μας, να μην αφήσουμε να χάσουν τις ρίζες και την ιδιαίτερη ταυτότητά τους και ως Ευρωπαίοι πια.
Ο σκοπός, λοιπόν, με την ίδρυση της ΑΛΚΗ, είναι η προβολή και η διατήρηση αυτού του πλούτου και η μετάδοσή του σε αυτούς πού θα ακολουθήσουν μετά από εμάς. Θέλουμε να γίνουμε ένα παράθυρο επικοινωνίας με τον κόσμο της Θεσσαλονίκης και των άλλων πόλεων της Μακεδονίας και της Θράκης.
Δεν θέλουμε να συντηρήσουμε το φολκλόρ. Θέλουμε να συντηρήσουμε το βασικό δομικό υλικό της ελληνικής ψυχής για να το βρούνε ατόφιο οι νέοι μας.
Σαφώς με ενδιαφέρει να αποτελέσει το Μουσείο κοιτίδα πολιτιστικού κέντρου. Όμως, θα ήθελα να καταφέρουμε να συνδυάσουμε τη διατήρηση της σπουδαίας μας κληρονομιάς, με τη σύγχρονη παρουσία στα δρώμενα της πόλης. Και εδώ το Μουσείο χρειάζεται τη βοήθειά σας. Πρέπει να σταθείτε αρωγός στην προσπάθειά μας να φέρουμε τη νεολαία κοντά στην ιστορία μας.
Πριν καλωσορίσουμε τον εξέχοντα καλεσμένο μας κύριο Ευγένιο Σπαθάρη, θα ήθελα να απευθύνω ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ - και είναι το λιγότερο πού μπορούμε να κάνουμε - στους δωρητές και δανειστές του Μουσείου μας.
Επίσης ευχαριστώ προσωπικά και εκ μέρους του Δ.Σ του Μουσείου, τον Πρόεδρο του σωματείου "Φίλοι του ΛΕΜΜΟ" κύριο Νίκο Αποστόλου για τη στήριξη προς το Μουσείο. Ευχαριστούμε θερμά την κα Έλενα Σπηλιοπούλου της Activities, για την αφιλοκερδή και αρτιότατη διοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης, όπως και τη συμμετοχή των Ιστορικών Λυκείων Θεσσαλονίκης, Σερρών και Βεροίας.
Τέλος, ευχαριστώ θερμά όλα τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου, που κατέβαλαν και καταβάλουν μεγάλες προσπάθειες για την επίτευξη των στόχων του Μουσείου και ιδιαιτέρως: τον κύριο Λουκά Στέλιο, τον κύριο Αλεξάκη Νίκο, την κυρία Δάμπλια Τριανταφυλλιά, την κυρία Παπακωνσταντίνου Μαρία, τον κύριο Αθανασιάδη Παύλο, την κυρία Παπαθανασίου Βιολέτα και τον κύριο Μιχαηλίδη Αθανάσιο.
Να σας ανακοινώσω επίσης, ότι ο Υπουργός Πολιτισμού κος Βουλγαράκης, λόγω αναγκαίας αλλαγής του προγράμματός του, ματαίωσε το ταξίδι του στη Θεσσαλονίκη και δυστυχώς δε θα τον έχουμε σήμερα κοντά μας. Σας διαβιβάζω τις θερμές του ευχές για την επίτευξη των στόχων μας.
Τις θερμότερες του ευχές μας στέλνει και ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού κος Χρήστος Ζαχόπουλος, ο οποίος είναι συνοδοιπόρος στο έργο του Μουσείου και τον ευχαριστούμε πολύ.
Ας καλωσορίσουμε, λοιπόν, τον άνθρωπο που μέσα από τη δική του παρουσία αγαπήσαμε το Θέατρο Σκιών, τον κύριο Ευγένιο Σπαθάρη.
Ο Ευγένιος Σπαθάρης ξεκίνησε την καριέρα του το 1942 και από τότε δεν έχει σταματήσει τη δημιουργική δραστηριότητά του σε όλους τους χώρους του Θεάματος. Έχει σκηνοθετήσει θεατρικές παραστάσεις από το "Μέγα Αλέξανδρο" με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), έως "Το μεγάλο μας τσίρκο" του Ιάκωβου Καμπανέλλη (1972), έχει ανεβάσει διασκευασμένους τους βατράχους του Αριστοφάνη (1980), έχει συμμετάσχει σε κινηματογραφικές ταινίες από το "Πικρό Ψωμί" του Γρηγόρη Γρηγορίου (1950), έως το "Τεριρέμ" τον Απόστολου Δοξιάδη (1992), ενώ η χαρακτηριστική του φωνή έχει καταγραφεί και στη δισκογραφία.
Έργο ζωής, όμως, για τον Ευγένιο Σπαθάρη είναι το Θέατρο Σκιών. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε διεθνώς το Παγκόσμιο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, που δημιουργεί με την πολύτιμη βοήθεια της γυναίκας του από το 1958 στο σπίτι τους στο Μαρούσι. Εκεί λειτουργεί ένα μοναδικό Μουσείο ανοιχτό για ολόκληρο τον κόσμο με την επωνυμία "Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου" που ο μεγάλος «δάσκαλος» το έχει γεμίσει με πανέμορφες φιγούρες και σκηνικά του Ελληνικού λαϊκού μας θεάτρου.
Κύριε Σπαθάρη,
Γνωρίζω πως υπάρχουν νέοι καλλιτέχνες που συνεχίζουν την παράδοση. Δεν γνωρίζω, όμως, αν έχουν όλοι το μεράκι, την αγάπη και την υπομονή τη δική σας για να συνεχίσουν να υπηρετούν την τέχνη αυτή και να φροντίσουν να την διατηρήσουν ψηλά, όπως ακριβώς πράξατε και σεις ο ίδιος. Θέλω να πιστεύω πως υπάρχουν!